یادداشتهای تاریخی منشی محمد عظیم-3

یادداشتهای تاریخی منشی محمد عظیم-3

جلوس امیر حبیب الله (1319هـ/1901م): جلوس اعلیحضرت امیر حبیب الله خان پادشاه افغانستان در سنه 1319 ، بارس ئیل.

(جای دیگر) جلوس اعلیحضرت امیر حبیب الله خان در سنه 1319 به کابل.

جشن اتفاق الملّت ( بدون تاریخ ): جشن اتفاق الملّت افغانستان، که در دولت سرکار امیر حبیب الله خان مستمر شده، در اول ماه ثور، که اردیبهشت ماه جلالی بوده باشد و جشن سال اول در 24 ماه محرّم اتفاق افتاد، که در ولایات افغانستان جشن نمودند.

خشکسالی و گرانی در هرات (1320هـ/1902-1903م): در سنۀ بارس ئیل 1320 هجری در دارالسلطنۀ هرات و مضافات آن به علّت کم بارانی گرانی شدیدی شده، چنانکه گندم، به وزن هرات، فی یکخروار به چهارصد و پنجصد قران رسید و جو هم علی هذاالقیاس. برنج یک خروار به پنجصد و پنجاه قران رسید. کاه یک من نیم به یک قران شد که بسیاری اسبان و مال و مواشی مردم شهر و مردم مالدار ولایات و توابعات از بی کاهی و بی جوی سقط و تلف شد و باقی حبوبات از قبیل نخود خام و عدس و ماش و غیره نیز به همین گرانی بود. روغن زرد فی یک من بیست قران. روغن چراغ فی یک من دوازده قران و پانزده قران شد. ماست یک من یک قران نیم. گوشت یک من ده قران شد.

و در سنه توشقان ئیل هم در وقتی که گندم و جو خوشه نموده بود، دهات نزدیک شهر را، که تخمیناً دو بلوک باشد، جاله زد و قدری گرانی شد. و ایضاً در سنه ئیلان ئیل سال ماربه قرار بارس ئیل مذکور گرانی شدیدی به هرات و توابع شده، چونکه بعضی زراعت جو و گندم را سرما زده بود، گندم فی خروار به چهارصد قران و جو سه صد قران، برنج هم به چهارصد قران و پنجصد قران رسید. روغن یک من شانزده قران، روغن چراغ یک من هشت قران، گوشت یک من شش قران، قروت یک من چهار قران، ماست یک من یکنیم قران و دو قران، پیاز یک من یکنیم قران، کاه سه من یک قران. علی هذا القیاس، تا سر فصل سنه لوی ئیل گرانی بود.

جشن مولود امیر (1321هـ/1903م): جشن مولود اعلیحضرت امیر حبیب الله خان، پادشاه افغانستان، در یوم سه شنبه 25 ربیع الثّانی/ 21ژوئیه،28 سرطان، که در سنه توشقان ئیل  1321 هـ/1903م  به هرات جاری گردیده، که در روز مذکور جشن شد. و در شب چهارشنبه مذکور چراغان بازار و چهارباغ شده بود.

به عدل و جود و سخا و جلال ظلّ الله

سراج دولت و دین شد امیر حبیب الله

 القاب همسران شاه(1321هـ/1903م): القابهایی که حضرت سراج الملّة والدّین به جهت چهار نفر عیالان خود مقرّر فرموده اند بدین موجب است:

والدۀ امان الله خان: علیاحضرت سراج الخواتین، و همشیرۀ محمد نادرخان: علیاجناب نورالحرم، و والدۀ عنایت الله خان: علیاجاه بدرالحرم، و صبیۀ عالیجاه سردار محمد ابراهیم خان: علیارتبه سترالحرم. در لیل جمعه 14 شهر رمضان سنه 1321/ 4دسامبر 1903  هجری النّبوی این خطاب را فرموده اند و فرمان آن به جهت آگاهی اهالی افغانستان صادرشده بود. فقط

بی اعتدالی شریف مکه (1321هـ/1903-1904م): شریف مکه در سنه 1321 که حقیر به کعبه مشرف بودم، مردم آنجا می گفتند، بی اعتدالی می نماید. (در همان موضع تحریر شده): ایالت مکّه  و تولیت کعبه و پیشوایی قبیله.

جنگ روس و ژاپون: سنه 1322هـ(1905م).

القاب درباریان(1322هـ/1905م): به موجب اشتهار که از دارالسلطنۀ کابل رسیده، و سردارها و خوانین دربار را که لقب داده اند:

سردار نصرالله خان برادر امیرصاحب را: نائب السلطنه

سردار عنایت الله خان پسر امیرصاحب: معین السلطنه

شهزاده امان الله خان پسر امیر صاحب: عین الدوله

سردار عبدالقدوس خان: اعتمادالدوله

خوشدل خان: لوی ناب نائب الحکومه که به عرض رعایا می رسد

سردار عبدالوهابخان: امین المکاتیب

فتح محمد خان کوتوال را: امین العسس

ناظر محمد صفرخان را: امین الاطلاعات

سردار عبدالله خان تیموری هراتی را: امین الزّکوة

ایشیک آقاسی محمدشاه خان را: به نیابت نائب السلطنه و معین السلطنه

سردار محمد یونس خان: امین الوجوهات

میرزا محمد حسین خان کوتوال را:  مستوفی الممالک نائب سالار ملکی و نظامی

و امر فرموده اند که هرکس عرض و مطلبی دارد به واسطۀ اینها معروض نماید (این عبارت در برابر نام و لقب ناظر امین الاطلاعات و امین العسس قرار گرفته است).

امور شریعت را به دوازده نفر علمای معتبر و سرکردۀ آنها سیادت همراه میرعلی خان خطیب و نائب او ملا عبدالرزاق خان

تاریخ اشتهارات از 14 ذیحجه لوی ئیل سنه 1322هـ/19 فوریه 1905

پایان حکومت سعدالدین خان(1322هـ/1904م): قاضی ملا محمد سعیدخان و قاضی ملا عبدالرحمن خان بارکزائی جدّ و قبله گاه قاضی ملّا سعدالدین خان بودند که نامبرده به دولت خداداد حضرت ضیاء الملّة والدین پادشاه افغانستان امیر عبدالرّحمن خان نائب الحکومۀ هرات مقرّر شد، و در عهد دولت سراج الملّة والدین امیرحبیب الله خان پادشاه افغانستان نیز کماکان نائب الحکومۀ هرات بود، و هیجده سال حکومت هرات نمود تا اینکه در سال نوزدهم در عهد سلطنت امیر حبیب الله خان معزول شد، و در سنه لوی ئیل 1322/1904م، که سه ماه از سنه مذکور باقی بود، جناب محمد سرورخان نایب الحکومۀ هرات شده در 26 شهر ذیقعده ( اوّل فوریه 1905) وارد هرات شدند.

ورود نائب الحکومۀ جدید به هرات (1322هـ/1905م): ورود جناب جلالتمآب محمد سرورخان نائب الحکومه صاحب به هرات در یوم چهارشنبه 26 شهر ذیقعده الحرام لوی ئیل سنه 1322/ اوّل فوریه 1905)  در ایام زمستان روز دوم چلّۀ خورد. مجلس روز ورود در کوتی سلامخانۀ چهار باغ شد.

آخوند خراسانی (1322هـ/1904-1905م): جناب حجة الاسلام ملا محمد کاظم خراسانی مجتهد هراتی الاصل، ساکن نجف اشرف که ملاقات شدند، در آن زمان پنج پسر داشتند، در سنه 1322 لوی ئیل.

هیأت بریتانیایی در کابل( 1322 – 1323هـ/1904- 1905م)

سواد اشتهارات سرکار والا امیر حبیب الله خان

از طرف هم عهد سابق شمایان، که دولت بهیّۀ برطانیه باشد، جناب مستر لوئس ولیم دین سی ایس ای وزیر دول خارجۀ هندوستان با شش نفر از مردمان یورپی و غیره نفری از مردم هندوستانی از برای استحکام عهدنامه سابقه آمده بودند که به تاریخ 4 ماه شوّال المکرّم سنه 1322/ 12 دسامبر 1904وارد دارالسلطنۀ کابل گردیده و مدّت سه ماه و هیجده یوم در اینجا بودند و به دفعات به حضور انور والا حاضر گردیده و در جمیع امورات که خیر دولتین را ملاحظه نمودند، مباحثه و مذاکره درمیان آورده تا اینکه قرارداد براین شد که اصول سابقه و رویّۀ گذشته زمان خاقان مغفور ضیاءالملّة والدین مستمر و برقرار بوده باشد. فقط. و از حضور والا به بسیار خوشی مرخص دولت خود شدند مورخۀ یوم پنجشنبه 23 ماه محرم الحرام ئیلان ئیل سنه 1323 / 30مارس 1905

فوج و توپخانه در فیض آباد(1323هـ/1905-1906م): در قصبۀ فیض آباد توابع بلخ فوج کامل و توپخانه و خاصه دار از سلطنت افغانستان مقرّر است.  یادداشت شد که مقیمه (کذا ) می باشند.

جشن نوروز در هرات( 1323هـ/1905م): جشن نوروز در هذه السنه ئیلان ئیل را جناب نائب الحکومه محمد سرورخان در روز سه شنبه 14 ماه محرم سنه 1323 هجری/ 21 مارس 1905 میلادی  بود در باغ شاهی نمودند، و خوانین ملکی و نظامی و مردم تجّار حاضر بودند.

بارش ژاله (13023هـ /1905م): در سنه 1323 ئیلان ئیل، حین عصر 18 ماه ربیع الاول 4 جوزا/ 23 ماه مه 1905، چنان باران و ژاله شد که آب در کوچه های شهر جاری شده بود. در شیشۀ شصت و ششم نوروز سنه مذکور بود.

حوالی های شهر هرات (1323هـ/1905-1906م): حوالیهای اصل شهر هرات در هذه السنه ئیلان ئیل سنه 1323 که حساب و شماره شده و در قید قلم آمده است دوهزار و هفتصد و چهل و چهارسرا می باشد. یادداشت شد ( همین عبارات و اعداد بدون عبارت «یادداشت شد» در جای دیگری نیز آمده است).

سواران هرات (1323هـ/1905-1906م): جمع کلّ سواران هرات و محالات آن در هذه السنه ئیلان ئیل سال مار سنه 1323 دوهزاروچهارصد سوار.

سفر امیر به هند (1324هـ/1906م): رفتن پادشاه افغانستان اعلیحضرت سراج الملّة والدّین امیر حبیب الله خان به سفر هند جهت ملاقات ویسرای هند، در اواسط سنه یونت ئیل به ماه شوال سنه 1324 در ایام زمستان. اعلیحضرت امیر حبیب الله خان در 12 ماه شوّال یونت ئیل سنه 1324 / 29 نوامبر 1906، به سفر هند تشریف بردند و بعدها از آنجا به هرات تشریف آوردند و لوای خودمختاری را به ارگ هرات بر افراختند، در شهر جمادی الثانی سنه 1325.

مولود امیر حبیب الله (1324هـ/1906م): روز مولود اعلیحضرت امیرحبیب الله خان پادشاه افغانستان یوم دوشنبه 25 شهر ربیع الثّانی سنه 1289 / 2 ژوئیه 1872و هذه السنه ئیلان ئیل سال سی و چهارم تولّد حضرت شهریاری است و سال پنجم از جلوس شهریار والاست که مطابق بوده با 19 جمادی الثّانی و دهم فصل میزان 1319/3 اکتبر 1901. و در روز مولود آن جناب در جمیع مملکت جشن می شود و جشن اتفاق الملّت در اردیبهشت ماه که اول ماه ثوراست، می باشد، همه ساله.

انتشار بشارت تحفة الرّضویه (1324هـ/ 1906م): تحفة الرّضویه روزنامۀ بشارت در هذه السنه یونت ئیل در مشهد طوس به طبع در آمده و چهاپ شده در سنه 1324، مدیر و نگارندۀ آن شیخ محمد علی و عزیزالله فصیح الممالک .

کارخانۀ کبریت(1324هـ/1906-1907م): درسنه 1324 [قرار شد که ] یک دستگاه کارخانۀ کبریت سازی خرید نموده بیاورند، در مشهد مقدس که همه ساله کبریت ساخته شود. نظامنامۀ خراسان در سنه 1324.

1324هجری برابر 5667 یهودی: تاریخ یهود از دیگر تاریخها سابقتر می باشد، چنانچه هذه السنه یونت ئیل که سنه 1324 هجریست سنه 5667 موسوی است.

برف پس از نوروز( 1324هـ/1907م): در سنه یونت ئیل سال اسب سنه 1324 که هفده روز از نوروز گذشته بود، آخر شب را تا بصبح برف باریده سردی نمود که احتیاج به آتش شدیم. یادداشت شد. باغات و اشجار را سرما زده، باز بقدر کفاف انگور بود که دو من ده استار کم باغدار در اوائل می فروخت. ( قیمت از قلم مانده است).

مجلس جمهوری یا نهضت مشروطه (1324هـ 1907م): اشخاص ثقه که در شهر ذیقعدۀ سنه 1324/ ژانویۀ 1907 از سفر عتبات مراجعت به هرات نمودند، بیان کردند که در طهران شنیدیم که پادشاه ایران مجلس جمهوری از خوانین و علما مقرّر کرده، که آنچه خیر دولت و ملّت را ببینند، کار کنند. و بانک دول خارجه را نیز از ولایات ایران موقوف کرده، بانک از خود دولت ایران باشد؛ چنانکه مبلغ چهل و پنج ملیون وجه نقد، مردم تجّار ایران به بانک مذکور مردم خود دادند که معامله دار و معاون و مددکار دولت خود باشند.

راه آهن طهران – مشهد (1324هـ/1906-1907م): در سنه 1324 یونت ئیل راه طهران را الی مشهد مقدس شروع به ساختن سرک راه آهن نموده اند، که از طهران الی سمنان سرک پخته بدون آهن آمده بوده.

راه هرات - مشهد (1324هـ/1907م): سرک راه مشهد را از هرات به سمت کوهسان در هذه السنه یونت ئیل سنه 1324 در شهر ذیقعده کار می کنند، یادداشت شد.

وفات مظفرالدین شاه (1324هـ/1907م): وفات مظفرالدین شاه در شب سه شنبه 23 ذیقعدۀ یونت ئیل سنه 1324/ 8 ژانوبه 1907. اشراف و اعیان مشهد مقدس، به جهت فاتحۀ مظفرالدین شاه، به حضور حکمران خراسان، به حضور حضرت ایالت کبری و تولیت جلیلۀ عظمی حاضر شده، مراسم تعزیت را به تقدیم رسانیدند؛ روز اول در آستانۀ مقدّسه و بعدها به مسجد گوهرشاد.( در جای دیگری آمده) : مظفرالدین شاه پنجاه و پنج سال عمر نموده.

جلوس [پسر] آن ( محمد علی شاه):سنه 1324. (جای دیگر) جلوس محمدعلی شاه در ذیحجۀ مذکور سنه مزبور

(در موضعی دیگر این بیت آمده که البته مصراع دوم آن ناموزونست (

شهی که شمع حریمش بود چو  مشعل ماه

چراغچی آن زیبد مظفرالدین شاه

 ( شاید: بود چراغچی آن مظفرالدین شاه)

تعزیۀ مظفرالدّین شاه در هرات (1325هـ/1907 میلادی): حضرت امیرصاحب امیرحبیب الله خان در سفر هند بودند، و ازآنجا فرمان فرمودند که  تعزیۀ مظفرالدین شاه را بگیرند، چنانچه به هرات سه روز فاتحه گرفتند: 25، 26 و 27 محرم سنه 1325/ 10، 11 و 12 مارس 1907. بازارها در سه روز بسته بود. شش هزار روپیه خرج شد از سرکار. (این تعزیه به پاس تعزیۀ دولت ایران پس از وفات امیر عبدالرّحمن بوده است. مرحوم فیض محمد دربخش دوم جلد سوم سراج التواریخ ص 94 آورده است که "مظفرالدین شاه قاجار به ذریعۀ تلگراف به والی خراسان فرمان کرد که سه روز از طرف دولت ایران فرش تعزیت و سوگواری برای پادشاه اسلام گسترده، عموم را به فاتحه خوانی و تعزیت و سوگ دعوت نماید و صرف طعام قرار قانون دولت از قوّه به فعل آورده در هرسه روز علما و سادات را مأمور ختم کلام مجید کند.)

امیر حبیب الله خان در هرات(1325هـ/1907م): ورود مسعود اعلیحضرت سراج الملّة والدّین همایون والا پادشاه افغانستان به دارالنّصرة هرات در یوم 4شنبه 28 ماه جمادی الاولی قوی ئیل سنه 1325 / 9 ژوئیه 1907، به عمل ده بجه روز در 17 سرطان ایام تموز؛ آمدن از راه قندهار، تشریف بردن به راه ترکستان.

تعمیر زیارت مولانا جامی: اعلیحضرت سراج الملة والدین امیر حبیب الله خان، در ایّام توقّف هرات، امر به تعمیر زیارت مولوی صاحب جامی قدس سره فرمودند، و نیز آب قنوة خسروان را که از عین المال سرکار بود، وقف مزار موصوف فرمودند.

تعمیرۀ شیرازۀ دورۀ هرات: حضرت سراج المّلة والدین، در زمان توقف هرات، امر به تعمیر جدید شیرازۀ دورۀ هرات فرمودند که از مردم رعایای بلوکات چهارصد نفر به نوکری کارکردن آن گرفته شود؛ فی نفر ماه بماه هشت روپیه کابلی از سرکار تنخواه ببرند، تا زمانی که کارکنند. نفری مذکور سال به سال عوض شود.

مرمّت مسجد جامع: اعلیحضرت سراج الملّة والدین امیر حبیب الله خان به سفر هرات مبلغ بیست هزار روپیۀ پختۀ کابلی، که عبارت از چهل هزار روپیه قران بوده باشد، به جهت مرمّت کاری مسجد جامع شریف بلدۀ هرات مرحمت فرمودند، از بابت وجه نقد تارتقی اهل نظام مقیمۀ هرات که مبلغ نود وهشت هزار و نهصد و شصت و دو روپیۀ پختۀ کابلی بوده.

بخشش باقیات: حضرت سراج الملّة والدّین مبلغ دو کرور و نود و پنج لک روپیۀ کابلی باقیات معاملات ملکیه را که از هفده سال قبل از بسته شدن بولک لکروپیه گی بود، سرکار والا بخشایش فرمودند، که مندرج اشتهارخط چهاپی شده و به هرات است. باقیات مردم فراری را هم بخشیده اند، و بعد از آمدن آن مردم، سه ساله مالیه از آنها گرفته نمی شود و در سال چهارم گرفته خواهد شد.

39 روز امیر در هرات بود: حرکت اعلیحضرت امیر حبیب الله خان سراج الملّة و الدّین همایون والا از هرات در یوم شنبه هفتم شهر رجب المرجب سنه 1325 قوی ئیل 24 ماه اسد / 16 اوت 1907 چهار نیم بجۀ روز مذکور. سی و نه روز به هرات بودند.

کارگزار دولت در مشهد (1325هـ/1907م): عالیجاه عبدالله خان کارگذار(کذا) دولت خداداد که مدّت چهارده سال است مقیمۀ (کذا) مشهد مقدّس می باشند و در این سال نیکوفال قوی ئیل سنه 1325 که اعلیحضرت امیر حبیب الله خان به جهت گردش ولایات خود در[بیست و] هشت جمادی الاولی سنه مذکور / 9 ژوئیه 1907 به هرات تشریف آوردند، خان موصوف نیز حسب الامر به هرات آمده و در مراجعت سرکار والا در دوسه منزلی میمنه در منزل قورچی شرفیاب حضور اعلیحضرت سراج الملّة و الدّین شده به خلعت و نشان عزّت افغانیه سرافراز شدندو از همان منزل مرخص شده به هرات آمده، خانواده و احباب خود را ملاقات نموده، مع الخیر به ارض اقدس رفتند و دوازده هزار قران بر مواجب افزودند و پیشکش و تارتق از دو رأس اسب عربی ممتاز و غیره اشیاء گذرانیدند. (در سراج التواریخ از این شخص یک بار با نام و نسبت عبدالله خان مشکوانی و پس ازآن مکرّر عبدالله خان مشوانی یاد شده است)

تاجران مشهد در 1325هـ/1907-1908م: تجّار ارض اقدس از زمانهای سابق الی حال سنه 1325 قوی ئیل : حاجی محمد حسن معاون هراتی الاصل، حاجی ارباب و غیره از مردم مشهد و ترک تاجر و معتبرین بسیار اند که معاملۀ کلّی کرده و می کنند.

ورود سردفتر به هرات (1325هـ/1907-1908م): ورود میرزا محمد سرورخان سردفتر به هرات در یوم پنجشنبه، بیستم شهر صفرالمظفر 14 (کذا) هذاالسنه قوی ئیل 1325.

کاکو جانخان در هرات (1325هـ/1907م): ورود عالیجاه شجاعت نشان کاکوجانخان جرنیل در یوم یکشنبه دهم شهر جمادی الثّانی سنه 1325 / 21 ژوئیه 1907 قوی ئیل به راه هزاره، از دارالسلطنۀ کابل دوازده یوم بعد از ورود سرکار والا در اول اسد ماه تموز رسید.

پهلوان بازی و جشن نظامی: در روز پنجم ماه رجب در بیرون شهر جشن نظامی و پهلوان بازی شد.

جشن اتفاق الملت: جشن اتفاق الملّت افغانستان در عهد دولت اعلیحضرت امیر حبیب الله خان پادشاه افغانستان در اوّل ماه ثور که اردیبهشت ماه جلالی بوده باشد. و جشن سال اول در 24 ماه محرّم اتفاق افتاد، که در هرات و باقی ولایات افغانستان جشن نمودند. و کلّ خوانین هرات و اهل نظامی در یک شبانه روز به مجلس جشن حاضر بودند. و اخراجات نان و شیلان و شیرینی از سرکار می باشد، که به مصرف رسیده.

جشن متّفقیّه: و جشن متفقیه در عهد دولت اعلیحضرت امیر عبدالرّحمن خان مقرّر شده بود که در 26 ماه اسد بود. آن هم در عهد دولت اعلیحضرت امیر حبیب الله خان مستمر و برقرار، کماکان، می باشد، که در سالی سه جشن نموده و می نمایند. یادداشت شد، فقط

حجّ رفقا (1329هـ1907م): آقا میرزا رضی طبیب به عزم حج به راه ارض اقدس و عشق آباد در یوم شنبه 4 ماه مبارک صیام، قوی ئیل سنه 1325 / 12 سپتامبر 1907، مع رفقا از هرات روانه شدند. و ایام حج در آن سال به زمستان بود. بعد از نه ماه که زیارات دوره را هم نموده، وارد هرات شدند. که در مکّۀ شریف و مدینۀ شریف ناخوشی وبا هم بود. اشخاص مذکورۀ ذیل به سلامتی وارد شدند:

حاجی میرزا رضی، حاجی امیرجان، حاجی غلامعلی علاقه بند ولد حاجی محمد جعفر، حاجی محمد کاظم عطار داماد حاجی میرزا حیدرقلی طبیب، حاجی ارباب محمد حسین، حاجی اولاد رجب خالقداد، حاجی محمد جعفر عطّار فراهی، میرزا .. علیخان ( اول نام مغشوش است) از مشهد رفته بود به هرات نیامد.

مقرّری بولک در مالیات نقد و جنس: در عهد خاقان مغفور امیر عبدالرّحمن خان که در مالیات نقد و جنس هرات بولک مقرر نموده اند، از ابتداء سنه سچقان ئیل، اشخاص هراتی عمل نموده اند، زیرا که در سنه تنگوزئیل به کابل رفته بودند و در آخر سنه مذکور در کابل کتاب سرکاری به آنها داده شده و دوماهه تنخواه همان سنه را با خلعت از کابل به آنها داده شده بود که به هرات آمده قرار کتاب سرکاری عمل نمودند. یادداشت شد. (از اشارات مکرر در سراج التواریخ برمی آید که بولک شعبه یی از یک دفتر و مسؤول بخشی از امور بوده است. ظاهراً بولک مالیه و بولک لک روپیگی که در ذیل می آید،هم بخشی از دفتر مالیات بوده است).

بولکِ لک روپیگی (1326هـ/1908م): بولک لک روپیه گی که به هرات بسته شده و مالیات را گرفته اند، از ابتداء سنه سچقان ئیل به هرات جاری شده در عهد خاقان مغفور امیرعبدالرحمن خان،  و در سنه پیچی ئیل 1326 در عهد امیر حبیب الله خان موقوف شد به قرار سابق از دفتر حواله شد.

حجّ قاضی عطامحمّد خان (1326هـ/1908م): قاضی میرعطامحمد خان در یوم پنجشنبه 14 رمضان از شهر هرات حرکت کرده، به راه شیخ جنید روانۀ حج شد، ملاّمحمد خالوی شان که جوان است، همراهشان رفته، که هشت روز از میزان گذشته بود، یادداشت شد. در سنه تخاقوی ئیل 1326 ( این عدد را 1327 هم می توان خواند).

ورود جرنیل به هرات (1329هـ/1911م): ورود عالیجاه عبدالرّحیم خان محمدزایی جرنیل نظامی از دارالسلطنۀ کابل به هرات در شهر شوال سنه 1329 تنکوزئیل / سپتامبر یا اکتبر 1911.

مهدی خان گرایلی: محمد مهدی خان تفنگدارباشی طایفۀ گرایلی که در عشق آباد نیشابور ساکن بود خوب شخصی است. شهرک گرایلی. (این دو سطر بدون تاریخ است).

(در بخش آینده یادداشتهای متفرّقه خواهد آمد)